حلال ها ، جزء مواد آلی ساده هستند که در دمای اتاق مایعند و در شرایط جوی استاندارد ، واکنش زا و قادر به حل دامنه ی وسیعی از مواد در ترکیبات آلی هستند .
حلال بخش عمده ایی از محلول را تشکیل می دهد و حل شونده را در خود حل میکند (محلول به ترکیب یک یا چنده ماده می گویند و هر محلول از دو بخش حلال و حل شونده تشکیل شده است) ؛ برای مثال در محلول آب نمک، آب حلال و نمک حل شونده است.
اغلب حلال ها به شدت فرارند ، در این تعریف استثنائاتی وجود دارد که بیشتر در مورد حلال های مورد استفاده در صنعت صادق است .
از حلال ها استفاده های گوناگونی می شود ،گاهی به عنوان حلال انتخابی مواد مخلوط استفاده می کنند به طور مثال در استخراج شیمیایی، گاهی جهت کاهش دادن میزان وسکوزیته ی مواد دیگر ، یا گاهی به عنوان مواد خام در صنایع سنتزی استفاده می شود و از بعضی حلال ها مثل الکل های خاص چون گازوئیل و دیگر ترکیبات آلیفاتیک ، به عنوان سوخت استفاده می شود .
کاربرد حلال های آلی در صنعت بسیار متنوع می باشد ، بیشترین حلال های آلی مورد استفاده در صنعت عبارتند از آلیفاتیک های حلقوی ، هالوژنه شده ها ، کتون ها ، آلدهید ها ، الکل ها و غیره است.
انواع حلال های آلی
حلال های آلی به سه دسته هیدروکربنی، اکسیژنی و هالوژنی تقسیم می شوند.
حل کننده های هیدروکربنی
این مواد به دو دسته آلیفاتیک و آروماتیکی (بنزن، تولوئن، زایلن و …) تقسیم می شوند.
این ترکیبات را عموما از نفت خام استخراج می کنند، در برخی موارد ترکیبی از مواد مختلف مورد استفاده قرار می گیرد .
به عنوان مثال پارافین های خطی دارای ویسکوزیته پایینی هستند و در عوض پارافین های شاخه دار ویسکوزیته بالایی دارند و خواص دما پایین بسیار خوبی دارند.
ترکیبی از این مواد حلالی با ویسکوزیته مناسب و خواص دما پایین خوبی به ما می دهد. در ادامه به معرفی مثال هایی از این مواد و کاربردهای آنها خواهیم پرداخت.
ترکیبات آلیفاتیک به موادی اطلاق می شود که در ساختار خود حلقه های آروماتیک ندارند همانند آلکان ها، آلکن ها و … .
سیکلوهگزانون مایعی است روغنی که بی رنگ و یا متمایل به زرد است. کاربردهای فراوانی دارد اما به عنوان Solvent برای تولید علف کش ها، سلولز، رزین های طبیعی و سنتزی، واکس ها ، چربی ها و غیره کاربرد دارد.
بنزن به عنوان ساده ترین ترکیب آروماتیک شناخته می شود و علی رغم اثرات مضری که می تواند بر بدن انسان بگذارد به دلیل ساختار مولکولی خاصی که دارد استفاده های مختلف و فراوانی از آن می شود.
از بنزن در ساخت لاستیک و تایر، صنعت چاپ و ساخت رنگ، تولید رزین، چسپ، نایلون، استایرن و در ترکیب حلال های صنعتی برای پاک کردن گریس و چربی از روی سطوح مختلف، استفاده می شود.
حل کننده های هالوژنی
به موادی که در ساختار خود عنصری از گروه هالوژن ها ( کلر، برم و …) داشته باشد، هالوژنی گفته می شود.
متیلن کلراید
متیلن کلراید یکی از اعضای خانواده حلال های شیمیایی هالوژنی است که فرار، بی رنگ و سمی است. به دلیل قابلیت بالایی که در حل کردن گریس و چربی ها دارد به صورت گسترده برای پاک کردن آلودگی ها از سطح تجهیزات هواپیما، ریل قطار، تجهیزات خودرو و … استفاده می شود. در پاک کردن گریس و روغن از روی تجهیزات هواپیما بخار این ماده را با فشار روی سطح مورد نظر اعمال می کنند. علاوه بر مصارف پاک کنندگی از متیلن کلراید در ساخت رنگ، پلاستیک، فیلم عکاسی و جوهر چاپ هم استفاده می شود.
از حلال های آلی و غیر آبی می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- متانول(خواصی شبیه به آب)
- اتانول
- استون
- اتیل استات
- اتوکسی اتان
- بنزن
- بوتانول
- پروپانول
- پروپانون
- اتیل استات
- سیکلو هگزان
- کربن تتراکلراید
- دی متیل فرم آمید (DFM)
- دی متیل سولفوکسید (DMSO)
- تتراهیدروفوران(THF)
- هگزا متیل فسفر آمید(HMP)
- دی کلرومتان
- نیترومتان
- سولفولان
- استونیتریل
- کلروفوم
- زایلن
- و...
حلال های آلی نسبت به حلال های غیر آلی یا معدنی قطبیت کمتری دارند و در نتیجه حلال های آلی مواد غیر قطبی را بهتر در خود حل میکند.
