نقش سلنیوم در بدن

سلنیوم یکی از املاح معدنی کمیاب و ضروری برای بدن می باشد. سلنیوم به عنوان یک جزء مهم پراکسیدازگلوتاتیون شناخته شده است. در یک رژیم غذایی مناسب ، غلظت سلنیوم در بافت های مختلف ثابت می ماند. بیشترین غلظت آن در کبد و کلیه می باشد.

دفع کلیوی مهمترین روش حذف سلنیوم از بدن می باشد.مقدار اندکی از سلنیوم از راه مدفوع دفع می شود.اشکال غیر آلی سلنیوم شامل سدیم سلنات (sodium selenate) و سدیم سلنیت (sodium selenite) می باشد.

سلنیوم (الهه ماه)

·      عنصری کمیاب در طبیعت
·      نام خود را از واژه یو نانی Selene به معنای الهه ماه گرفته است.
·      بیشتر منابع غذایی فقیر از سلنیوم می باشد.
·      میانگین حداقل نیاز روزانه:60میکروگرم در روز

سلنیوم آلی

·      به فرم سلنو آمینو مانند سلنو متیونین وجود دارد.
·      بطور فعال از مسیرها ی اسید های آمینه جذب می شود .
·      بیشتر سلنیوم آلی در بدن حفظ می شود.
·      بافتهای بدن سلنیوم آلی را برای مواقع ضروری مثل استرس ذخیره می کنند.
·      سلنیوم آلی به شکل مفید در بدن حفظ می شود.

سلنیوم معدنی

·      به فرم نمک معدنی وجود دارد.
·      از روده کو چک جذب می شود.
·      اغلب سلنیوم معدنی مصرف شده از بدن دفع می شود.
·      تنها مقدار کمی از سلنیوم معدنی به سمت پروتئین بدن راه می یابند.
·      سلنیوم معدنی خیلی کم در بدن حفظ می شود.

عملکرد

- بیشتر پروتئین های حاوی سلنیوم دارای عملکرد آنزیمی می باشند (سلنوپروتئین).
- سلنیوم نقش شناخته شده ایی در سیستم آنزیمی پراکسیداز گلوتاتیون (GPx) دارد. سیستم GPx ، سیستم دفاعی عمده ی آنتی اکسیدانی در بدن می باشد.
- آنزیم های آنتی اکسیدانی وابسته به سلنیوم آسیب های ناشی از مشتقات واکنشی اکسیژن مانند پراکسید هیدروژن را کاهش می دهد.
- سلنیوم به فلزات متصل می شود و خطرات آنها را کاهش می دهد.

- وجود سلنیم (Se) در خون مادر از ورود سم به بدن جنین جلوگیری می‌کند. محققان فنلاندی در دانشگاه کیوپیو ، با بررسی نمونه‌های خون زنان باردار به این نتیجه رسیده‌اند که ماده سلنیم موجود در خون آنان ، در حفاظت از جنین در برابر فلزات سمی سنگین ، مثل کادمیم که در دود سیگار یافت می‌شود، موثر است. این محققان در آزمایشهای خود مشاهده کردند که مقدار سلنیم موجود در بند ناف که مستقیما به بدن جنین وارد می‌شود، بیش از میزان این ماده در بدن خود زنان باردار است و با بالا رفتن میزان یک ماده سمی نظیر کادمیم در بند ناف ، بر میزان سلنیم نیز افزوده می‌شود.

این امر حکایت از آن دارد که بندناف ، سلنیم بیشتری را از بدن مادر جذب می‌کند، تا کادمیمی را که در آستانه ورود به بدن جنین است، پاک کند. محققان فنلاندی در مطالعه روی زنان حامله در استونی مشاهده کرده‌اند، آن دسته از خانمهای بارداری که در غذای مصرفی آنها ، مقدار سلنیم کمتر از حد متعارف است، در ماههای آخر بارداری تراز این ماده در خونشان تا حدود 15 درصد افت می‌کند.

فوائد غذایی و درمانی سلنیوم

1- باروری

سلنیوم برای باروری مردان اهمیت دارد زیرا در بیوسنتز تستوسترون وتکامل طبیعی اسپرماتوزوئید لازم می باشد. مطالعات اخیر وجود دو ترکیب سلنو پروتئینی خاص را در اسپرم به اثبات رسانده است. یکی از آنها گلوتاتیون پراکسیداز می باشد که در هسته اسپرم می باشد که کاربرد ساختاری وآنزیماتیک دارد.

2- سیستم ایمنی

مکمل های سلنیوم، از  RNAدر برابر آسیب های اکسیداتیو محافظت می کنند ، همچنین سلنیوم یک نقش کلیدی در عملکرد سیستم ایمنی دارد زیرا تعداد رسپتو رهای اینترلوکین (2-IL) را در سطح سلولهای T افزایش می دهد. سلولهای T پاتو ژنهای مهاجم را از بین می برند.

3- آرتریت

سلنیوم علاوه بر اینکه یک آنتی اکسیدان می باشد، یک عامل ضد التهاب نیز می باشد. بررسی روی بیماران مبتلا به آرتریت روماتیسمی نشان داده است که میزان سلنیوم خون آنها کاهش یافته است.

4- مغز

سلنیوم در ساخت یک ماده شیمیایی در مغز به نام نوروترانسمیتر نقش مهمی ایفا می کند و با کمبود سلنیوم خطر جنون و ضعف افزایش می یابد.

طبق مطالعات انجام شده ، افت عملکرد مغز در افراد بالای 65 سال با کمبود سلنیوم در رژیم غذایی دو برابر بیشتر است. کمبود سلنیوم با بیماریهای پارکینسون وآلزایمر نیز مرتبط است. بر اساس گزارشی، بیماران مبتلا به آلزایمر که روزانه از مکمل های سلنیوم مصرف می کردند، پیشرفت بیماری در آنها کند شده بود.

5- آب مروارید

سلنیوم می تواند چشم ها را در برابر بیماری آب مروارید محافظت کند.

6- خلق و خو

کمبود سلنیوم می تواند منجر به افسردگی، بی حوصلگی، اضطراب و پرخاشگری گردد.

7- پیری

سلنیوم بعنوان یک آنتی اکسیدان روند پیری را کند می کند. طبق یک تئوری علت پیری از بین رفتن سلولهای سالم توسط رادیکالهای آزاد می باشد و اگر بدن به اندازه کافی آنتی اکسیدان تولید نکند، آسیب ها روی هم انباشته شده وروند پیری سرعت می گیرد.

8- بیماریهای قلبی

سلنیوم خطر بیماریهای قلبی را کاهش می دهد. رگهای خونی آسیب دیده مستعد تشکیل پلاک کلسترول ولخته شدن می باشد که بتدریج می تواند موجب حملات قلبی شود. سلنیوم بعنوان یک آنتی اکسیدان ضمن اکسیداسیون لیپوپروتئینهای با دانسیته کم (LDL) رگهای خونی را از آسیبهای ناشی از آن حفظ می کند.

9- پیشگیری از سرطان

طبق مطالعات انجام شده مصرف سلنیوم در پیشگیری از سرطان اثرات مثبتی را نشان داده است. مکمل های سلنیوم خطر سرطان ریه را تا 46%، سرطان کولون راتا 58% و سرطان پرو ستات را تا 63% و تمام انواع سرطانها را 37%کاهش می دهد.

همچنین میزان مرگ و میر ناشی از سرطان را تا 50% کاهش می دهد.

10- نقش کلیدی عنصر سلنیوم در کار غده تیروئید

پژوهشکده بین‌المللى دانشگاه برلین در آلمان، مدتى است که مشغول تحقیق بر روى عوامل موثر در بروز کم‌ کارى غده تیرویید است. این گروه در آخرین مقاله خود در سال ۲۰۰۵ میلادی عنوان می‌کند که کم کاری غده تیرویید پیامد یک اختلال ژنتیکی است. در این تحقیق چهار کودک از دو خانواده متفاوت و از دو نقطه مختلف دنیا بررسى شده‌اند. دو کودک از خانواده‌اى درعربستان سعودى و دو کودک از خانوده‌اى در ایرلند. این کودکان همگی مبتلا به کم کاری تیرویید بوده‌اند. بررسی و تحقیق ژنتیکی که روی این کودکان انجام گرفته است نشان می‌دهد یک اشکال ژنتیکى میان این کودکان مشترک است. این اشکال کوچک ژنتیکى سبب مى‌شود که میزان عنصر سلنیوم در خون کاهش یابد و این کمبود با کم کار شدن غده تیرویید ارتباط مستقیم دارد.

سلنیوم عنصر مهمى است که میزان آن در بدن هر فرد تنها در حدود ده تا پانزده میلى‌گرم است. اما همین مقدار بسیار ناچیز نقش موثرى در کنترل مهمترین فعالیت‌هاى بدنى برعهده دارد. کمبود سلنیوم قدرت دفاعى بدن را کاهش مى‌دهد و موجب ضعف کار عضلات قلبى مى‌شود که خطر ابتلا به سکته را افزایش مى‌دهد. ریزش شدید و یکباره موها نیز از پیامدهاى کمبود این عنصر است. سلنیوم در حبوبات، خشکبار، فرآورده‌هاى لبنى بخصوص پنیر، ماهى و گوشت به وفور یافت مى‌شود.

کمبود سلنیوم مشکلى است که در ارتباط با اختلالات تیروییدى اغلب نادیده گرفته مى‌شود، در حالیکه نقش این عنصر در کنترل فعالیت‌هاى تیروییدى به اندازه عنصر ید مهم است. ید از مواد اولیه‌اى است که در ترکیب هورمون‌هاى تیروییدى شرکت مى‌کند.

پیش از این متخصصان متوجه شده بودند که کم کاری غده تیرویید تا حد زیادی ریشه ژنتیکی دارد . از اینرو پزشکان توصیه مى‌کنند چنانچه یکی از اعضاى فامیل دچار کم‌کاری تیرویید است، بستگان نزدیک او به طور مرتب با آزمایش خون، فاکتورهای هورمونی مربوط به فعالیت غده تیرویید خود را کنترل کنند.

برگرفته از سایت عصر ایران